Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1970, προερχόμενη από την έρευνα της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας πάνω στον αντίκτυπο των παραγόντων κινδύνου, για παιδιά που μεγάλωναν σε δυσμενείς κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες (π.χ. φτώχεια, κακοποίηση, ψυχική ασθένεια των γονέων), και τα οποία αντιμετώπιζαν υψηλό κίνδυνο να εμφανίσουν ψυχοπαθολογία (Λακιώτη, 2011). Σε αυτές τις μελέτες παρατηρήθηκε από αρκετούς ερευνητές ότι περίπου το 1/3 αυτών των παιδιών κατάφερναν, ενάντια στα αρνητικά δεδομένα και τις δυσκολίες, να μεγαλώνουν φυσιολογικά και να μην αναπτύσσουν ψυχοπαθολογία στην ενήλικη ζωή τους (Masten & Wright, 2010· όπ. αναφ. από την Λακιώτη, 2011).
Συνεπώς, ο όρος αυτός σχετίζεται άμεσα με διάφορες μορφές αντιξοότητας ή κρίσης και αντανακλά την ικανότητα του ατόμου να ανακάμπτει από συναισθηματικά δύσκολες ή τραυματικές εμπειρίες, ενώ παράλληλα να προσαρμόζεται με ευέλικτο και λειτουργικό τρόπο στις απαιτήσεις των στρεσογόνων γεγονότων. Οι μορφές αντιξοότητας αφορούν είτε σε μόνιμες δυσχέρειες στις οποίες θα γεννηθεί και θα μεγαλώσει ένα άτομο (π.χ. η φτώχεια και το δυσμενές οικογενειακό περιβάλλον), είτε σε αναπάντεχα και επώδυνα τραυματικά γεγονότα (π.χ. ασθένειες, ατυχήματα, απώλεια αγαπημένων προσώπων· Σταλίκας και συν., 2008).
Μετά από ένα στρεσογόνο και αρνητικό γεγονός, οι σκέψεις και τα συναισθήματά μας είναι έντονα δυσάρεστα και μας καθηλώνουν σε μία κατάσταση αγωνίας και θλίψης. Για να μπορέσουμε να ανακάμψουμε, χρειάζεται να επιστρατεύσουμε τη ψυχική μας ανθεκτικότητα, η οποία μπορεί να στηριχθεί στα ακόλουθα δέκα μικρότερα βήματα:
- Χιούμορ: «Θα το ξεπεράσω γελώντας. Θα είμαι μαζί με ανθρώπους που με κάνουν να γελάω. Θα αυτοσαρκάζομαι και θα προχωράω.»
- Αναδόμηση τελειομανίας και άγχους: «Δεν θα το αφήσω να καταστρέψει τις σχέσεις μου. Υπάρχουν γύρω μου άνθρωποι που με νοιάζονται και τους νοιάζομαι και αυτό είναι το σημαντικό.»
- Απόσπαση προσοχής: «Ας κάνω ένα διάλειμμα. Χρειάζομαι να στρέψω αλλού την προσοχή μου.»
- Αναζήτηση βοήθειας: «Χρειάζομαι να μιλήσω σε κάποιον που εμπιστεύομαι και ξέρω ότι μπορεί να με βοηθήσει.»
- Ελπίδα: «Ξέρω πως είναι δύσκολο, αλλά μπορώ να βρω και θετικά στοιχεία.»
- Θετική αναπλαισίωση: «Κάτι έχω μάθει μέσα από αυτό και θα μαθαίνω συνεχώς μέσα από τις εμπειρίες μου.»
- Αποδοχή: «Τώρα έγινε. Ας δούμε τι θα συμβεί.»
- Διαφορετική προοπτική: «Δεν είναι το τέλος του κόσμου. Υπάρχουν άλλα πράγματα στα οποία μπορώ να εστιάσω.»
- Ευελιξία σκέψης: «Η σκέψη μου αυτή, αν και δυσάρεστη, μοιάζει σωστή. Δεν κολλάω όμως, υπάρχουν και άλλα πράγματα να σκεφτώ.»
- Δράση: «Τι μπορώ να κάνω για αυτό; Σίγουρα μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου με κάποιο τρόπο.»
Καταληκτικά, η καθημερινότητα και η ζωή μας περιλαμβάνουν ποικίλες στιγμές, άλλες ευχάριστες και άλλες δυσάρεστες. Τα παραπάνω βήματα αφορούν σε απλές, αλλά αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης μιας αγωνιώδους και δύσκολης συναισθηματικής κατάστασης, τα οποία με σταθερότητα και επανάληψη, ενδυναμώνουν την ψυχική μας ανθεκτικότητα.
Μικαέλλα Κουρουνά
Εγγεγραμμένη Κλινική Ψυχολόγος (Α.Μ. 780)
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Λακιώτη, Α. (2011). Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας. Στο Α. Σταλίκας και Π. Μυτσκίδου (επιμ.). Εισαγωγή στη θετική ψυχολογία, 117-136.
Σταλίκας, Α., Κουδιγκέλη, Φ., & Δημητριάδου, Ε. (2008). Θετικά Συναισθήματα, Ψυχολογική Ανθεκτικότητα και Μάθηση. Στο Ανάπτυξη της συναισθηματικής Νοημοσύνης μέσα από το Συνεργατική Μάθηση, Κυπριακός Σύνδεσμος Συνεργατικής Μάθησης.